Duyduk ki Samsun’a bağlı Ondokuzmayıs İlçemizin Karşıyaka Mahallesinde salep yetiştiriciliği büyük ilgi görmekteymiş. Üstelik olay sadece bir ilgiden ibaret olmayıp, Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile ortaklaşa yürütülen ve Bölgemizden 4 ilin dâhil olduğu Orman Genel Müdürlüğü’nün 25 İlde sonuç almayı amaçladığı Ülkesel Salep Eylem Planı çerçevesinde çalışma projelendirilmiş de...
Doğadan kontrollü biçimde üretim materyali toplanan ve sonrasında Bölgemiz için yetiştiricilik açısından tür ve çeşitlerinin uyumuna bakılan projede, gönüllü çalışan altmış kişilik ekipten oluşan bir de Ekolojik Üreticiler Derneğimiz ve Salepevimiz var ki bu örgütlenmeye ancak şapka çıkarılır. “İnsanımız âlim (okumuş) olmayabilir ama ariftir” sözünün hakkını verircesine nasıl bilinçli ve oturup konuştuğunuzda nasıl da hesap kitap sebep sonuçları önünüze seriveren insanlar hepsi de. Meseleyi çözmüş diyebileceğimiz bu insanların evlerine bahçelerine misafir olduğumuz kadarıyla, yaşam standartları da diğer köylerimizin bir tık üzerinde diyebiliriz (sohbetimizi okuyup bitirdiğinizde neden aramayacak, salep ve getirisi hakkında fikir sahibi olacaksınız). Bunun dışında misafirperver olduklarını bilmem söylememe gerek var mı? İşte o çalışkan, güzel insanlardan biri; Karşıyaka Mahallesi Ekolojik Üreticiler Derneği Başkanı, Ülkesel Salep Eylem Planı çerçevesinde gönüllü çalışan, köydeki Salep Evinin kurucularından ve kendisi de bizzat salep üreticisi olan Hakkı Karaman beyefendiyle yaptığımız o ropörtaj…
SORU: Bugün sizinle salep yetiştiriciliği ve projeniz hakkında sohbet edeceğiz, ancak daha öncesinde bize kendinizi ve projenizi tanıtır mısınız?
Hakkı KARAMAN: İsmim Hakkı Karaman... Samsun’a bağlı Ondokuzmayıs İlçesi Ekolojik Üreticiler Derneği Başkanı ve aynı zamanda da salep üreticisiyim. Dernek olarak kuruluş amacımız; doğadaki ekonomik değeri olan bitkiler başta olmak üzere, yine ekonomik değeri olan tıbbi bitkileri Türkiye tarımına kazandırmaktır. Projemize gelince, tüm ilgili kurumlarla ortak yürütüyoruz. Popüler olan salep bitkisinin, yasal mevzuat gereği sökümü için belli yerlerden izinler almamız gerekiyordu. Gerçi daha öncesinde bölgemizde doğal olarak yetiştiğinden bir takım çalışmalar mevcuttu. Ancak, 2015 yılında Üniversitemiz (OMU) Ziraat Fakültesinin Tıbbi Aromatik Bitkiler Bölümüyle ortaklaşa ve Orman Genel Müdürlüğümüzün de katkı ve izniyle daha kapsamlı bir çalışma içine girdik.
SORU: Gelelim yetiştiricilik kısmına.. Salep yetiştiriciliği hakkında bize biraz bilgi verir misiniz?
Hakkı KARAMAN: Daha öncesinde Bölgemizde, arazilerimizin fazla bölünmüş ve küçük olmasından dolayı ticari anlamda sebze meyve vesaire gibi üretim pek yapılmamaktaydı. Derken bu ürünün topraklarımızda kendiliğinden yetiştiğini görünce tarlalarımızda küçük çapta üretimine başladık. Sonrasında ise öyle bir getirisi oldu ki vatandaş küçük de olsa evinin önünde yahut kısıtlı arazisinde bunu yetiştirmeye başladı. Öyle ki biz kendi aramızda salepin ailelerimize bu maddi katkısı için; “Bir dönüm salep yap emekli ol!” benzetmesi yapıyoruz. Bu getirisi yanında işçiliği de ve masrafı da az. Yılda bir kez Nisan- Mayıs ayları içerisindeki hasat dönemi dışında zahmeti de yok denecek kadar az. Bu dönemde hasadı yapılan fideler tekrar toprağa dikildiğinde ise üretimde ortalama % 30 oranında bir artışı sonraki sezon için garantiliyorsunuz diyebiliriz. Yine satış aşamasında, ürünün bir kısmını üretim için ayırarak getiriyi katlamanız mümkün.
SORU: Üniversite ile temaslarınız ne zaman başladı?
Hakkı KARAMAN: Üniversite ile bağlantımız vardı, ancak salep yetiştiriciliğiyle ilgili resmi boyutu konuşacak olursan bu yöndeki temaslarımız 2015 yılında başladı. 2016- 17 yıllarında ise bu alanda mesafe alınca yani, Amasya Orman Bölge Müdürlüğümüz devreye girerek; Orman Genel Müdürlüğü’nün 25 ilimizde yürüttüğü Ülkesel Salep Eylem Planına Bölgemizden 4 ili (Amasya, Tokat, Çorum ve Samsun) dâhil etmek suretiyle Derneğimize birlikte çalışma teklifi ile geldi. Biz de ülkemize faydalı olacak bu işe yaklaşık 60 kişilik gönüllü ekibimizle dâhil olduk. Çalışmanın finansmanını Yeşilırmak Havzası kalkınma Birliği adı altında faaliyet gösteren Amasya merkezli bir kuruluş üstlendi. Buradan bizim, doğadan materyal toplama aşamasındaki yol yemek konaklama gibi masraflarımız gideriliyor.
SORU: Bu materyal toplama aşamasını ve sonrasındaki yetiştiricilik kısmını biraz açabilir misiniz?
Hakkı KARAMAN: Doğadaki tarama aşamasında, bitkinin yok olmaması açısından Orman Bölge Müdürlüğü ile yaptığımız anlaşma gereği; sahada yanımızda bulundurma zorunluluğumuz olan en az bir orman muhafaza memuruyla birlikte araziyi dolaşarak, topladığımız fidelerin % 70’ini saydığımız bu 4 ildeki Orman Bölge Müdürlüklerine bağlı fidanlıklarda deneme amaçlı üretimler için bırakıyoruz. Kalan % 30’u ise bu tarama faaliyetlerini sürdüren gönüllü grubumuz kendi tarlasına getirip dikerek biz de aynı anda üretimleri gerçekleştiriyoruz. Öyle ki bu sene 100 metrekarede üretime başlamış bir çiftçimiz, buradan aldığı yumruyla ikinci senede 200, üçüncü sene ise 400 metrekarelere kadar çıkabiliyor.
SORU: Dekara verim çok iyi, peki maddi getiri anlamında durum nasıl? Satiş fiyatı açısından bir rakam verebilir misiniz?
Hakkı KARAMAN: Satış kilogram fiyatının 40 TL. olduğunu ve dönüm başına da aşağı yukarı 800 kilogram- 1 ton arası hasat gerçekleştiğini düşünürsek emeğinizin karşılığını alacağınızı kesinlikle söyleyebiliriz. Kurutulup satılırsa, yüksek kuru madde içeriğinden dolayı bu rakam çok daha fazla, 400 TL/ kg.’a kadar çıkıyor diyebiliriz. Bunun da ötesinde bir de kuruttuktan sonra öğütüp paketledikten sonra satarsanız da bu kez kg. fiyatı 750- 1000 TL’ye kadar çıkabiliyor. Kısaca her şekilde kazançlı bir ürün. Hele ki Orman Bölge Müdürlüğümüzle yaptığımız sözleşme gereği bize taahhüt edilen ve kaynağı ayrılmış olup 2019 yılı Mart ayında teslim edilecek olan kurutma tesisimiz ve değirmenimiz de devreye girdikten sonra üretimden rafa kadar her aşamasını gerçekleştiriyor olacağımız salep konusunda umutluyuz. Tabi o güne kadar yaş olarak satışa sunuyoruz.
SORU: Ben sizi dinlerken doğada salep bitkisinin korunmasına sunduğunuz katkıyı da gözlemledim, bu konuda da bir şeyler söylemek ister miydiniz?
Hakkı KARAMAN: Bitkinin yasal düzenlemeleri, 183 ülkenin 1975 yılında imzaladığı uluslararası bir sözleşme ile karara bağlanmış olup, 1996 yılında Türkiye’nin de dâhil olduğu bu uluslararası hükümle bitki koruma altına alınmıştır. Bilinçsiz sökümler yapıldığı için doğada bitkinin doğada yok olması ihtimaline karşı ilgili kurum ve yetkililerin denetimi altında ve buraları bilgilendirmek suretiyle çalışıyoruz. Şu anda izinsiz salep toplamanız ve tabi bunun tespiti halinde 48 bin küsur TL. gibi azımsanamayacak bir maddi cezai yaptırım söz konusu. Biz zaten yasal olarak üretim yapılacak alanları Bölgemizde kayıt altında tutarak, ilgili tüm kurumlara iletiyoruz. Bu bağlamda diyebiliriz ki aynı zamanda olayın gen muhafazası kısmını da üstlenmiş olduk. Bu konuda da gereken fedakârlığı gönüllü bir grup olarak bizzat gösteriyoruz. 3 yıl sonunda projemiz bittiğinde, Orman Bakanlığımızın bitkiyi % 50 kadar bir destek de vererek, üretmek isteyen bu 4 ilimizdeki çiftçilerimize dağıtmak suretiyle üretimini sağlayacağını da ilgilenen çiftçilerimize müjde olarak vermek isterim.
SORU: Anlaşılan o ki bu noktaya kolay gelmemişsiniz. Sizden sonrakilere, nispeten işin daha az zahmetli kısmı kalıyor, öyle değil mi?
Hakkı KARAMAN: Aynen, bu noktaya gelmemiz elbette kolay olmadı. Yaklaşık 20- 25 yıllık bir geçmişi olmakla birlikte 2005 yılından itibaren meseleyi tam bir ciddiyetle götürüyoruz diyebilirim. Bu tıbbi bitkileri, doğadan toplayarak ilaç firmalarına satışı konusunda uzmanlığımız var ve bunların (kantaron, salep, sumak gibi) yasal düzenlemeye tabi olanlarının iznini gerekli yerlerden almak suretiyle çalışıyoruz. Bu işin satış sorumluluğunu yaparken dedik ki; “neden üretimine başlamayalım”.. Ancak ilk etapta baktık arazimiz kısıtlı, yine dedik ki; “çoluk çocuk bu arazilere arsa gözüyle bakmasın”. Allah’ın da izni ve yardımıyla şu an için ürettiğimiz ürün, yaklaşık üç sene sonra dikildiği araziyi satın alacak kadar kazandırıyor. Bu da arkamızdan gelecekler için heveslendirici olur diye düşünüyoruz. Misal bir komşumuz var ki geçen sene “yemelik” tabir ettiğimiz ihtiyaca yönelik miktarda patates ürettiği alanda, salep yetiştirmeye başlayıp da 20 metrekare yerden 600 TL. alınca “iki yıllık patates paramı bir yılda aldım, daha az zahmetle” diyor.
SORU: Salep üretmek isteyenlere tavsiye ediyorsunuz yani..
Hakkı KARAMAN: Elbette tavsiye ediyoruz. Dediğim gibi, getirisi yüksek olduğu kadar zahmetsiz de bir ürün salep. Sonuçta 1 ay- 20 gün kadar işçiliğiniz olacak ki eğer ki bunu da yapamayan bir çiftçi iseniz ve hala bu devletten katkı destek soruyorsanız kendinize çiftçiyim demeyeceksiniz. Bizi arayıp, öncelikle “devlet kaç para destek veriyor” diyenlere yardımcı olmuyoruz, olmayı da düşünmüyoruz. Bunun dışında az önce de söylediğim gibi herkese tavsiye edebileceğim bir ürün salep. Benzer şekilde elden çıkarma aşamasında da hiçbir sıkıntı yaşamamaktayız, zira ürüne ülkemizde talep ve ihtiyaç had safhada. Bu bağlamda yıllardır doğadan da sökülen bir ürün. Tarımını başlatırsak da hem doğadaki varlığını koruyacağımız gibi hem de tekrar doğaya dikimlere başlamak suretiyle geri dönüşünü de sağlayacağız.
