Samsun İli Damızlık Manda Yetiştiricileri Birliği Başkanı Sayın İsmail METİN’le bir araya gelerek; Birliğin kuruluşunu ve o günden bu yana alınan yolla birlikte İlimizde ve Türkiye’de Manda Yetiştiriciliğinin mevcut durumunu konuştuk.
SORU: Samsun İli Damızlık Manda Yetiştiricileri Birliği nasıl kuruldu, bize kısaca anlatır mısınız?
CEVAP: Bu oluşum, 2008 yılında Türkiye’de bir ilk olarak Samsun’da kuruldu ve o günden beri de İlimizde faaliyet göstermektedir. Manda yetiştiriciliği, bizler için de atadan kalma bir uğraş olup bu anlamda Birliğin Kurucu Genel Başkanı olma onurunu taşmaktayım. Söylediğim gibi, atadan dededen kendimizi bildik bileli bu işle uğraşmaktayız ve bir zaman gelip şöyle baktığımızda ise hızlı bir şekilde bu kaynağın yok olmaya, manda neslinin azalmaya başladığını fark ettik. Bunun üzerine biz birkaç arkadaş olarak kararımızı verdik ve Üniversitemiz ve Bakanlığımızın da görüş ve desteklerini almak suretiyle 2008’de Birliğimizi kurmuş olduk.
SORU: Kuruluş yılı olan 2008’den bu yana kat ettiğiniz yolu konuşalım isterseniz, anlatabilir misiniz?
CEVAP: Birliğimizin faaliyete geçtiği yıl olan 2008’de; Samsun İlimizde 7 bin manda, Türkiye genelinde ise 60 bin kadar manda vardı. O günden bugüne, az önce saydığım Üniversite- Bakanlık- Birlik arasındaki koordineli çalışma ve Devletimizin de sunduğu destekle diyebiliriz ki çok yol kat ettik. Bugün dünyada 77 milyon manda var, bunun 135 bini Türkiye’de ve bu durumda hali hazırda manda varlığı bakımından dünyada 11. durumdayız. Bu Türkiye’mizdeki 135 bin mandanın ise 22 bini İlimizde bulunmakta; Bafra ise İlimiz sınırları içindeki en yüksek manda varlığına sahip olan İlçemiz olup bunda da katkımız olduğunu düşünüyor ve bu durumdan memnuniyet duyuyoruz.
SORU: Tebrik ediyoruz. Peki, bize Projelerinizi biraz açar mısınız?
CEVAP: Elbette. 2008 yılında kurulduktan sonra, 2009 yılında Bakanlığımız Anaç Manda Desteği adı altında bir uygulama başlattı. 2011’de ise yine Bakanlığımızın birimi olan TAGEM tarafından Halk Elinde Anadolu Manda Islahı Projesi başladı. Bu Projeye dâhil edilen Türkiye genelindeki 30 bin mandanın 3 bini Samsun İlimizde idi ve baktığımızda çok büyük katma değeri oldu. Proje ile nesli tükenmeye yüz tutmuş ve kalitesi bozulmuş hayvanlarımızı ıslah ederek ve bu anlamda Bakanlık desteğini de alarak epeyce yol kat ettik. Manda sayısı olarak az önce bahsettiğim gibi, kurulduğumuz yıl 7 binlerde olan İlimiz manda varlığını bugün itibarıyla 22 binlere getirdik. Tekrar tekrar vurgulamak isterim ki elbette hepsi Bakanlığımız destekleri sayesinde oldu.
SORU: Söz konusu olan bir ıslah projesi olduğuna göre sadece hayvan adedi olarak değil kalite olarak da bir artıştan söz edebiliriz değil mi?
CEVAP: Elbette, kalite konusu da çok fark ediyor. Sonuçta Proje kapsamında; süt verimi, doğum ağırlığı, 6 aylık- 12 aylık ölçüm ve gözlemlerimizi alıyor ve bunların tümünde eskiye kıyasla mutlak bir iyileşme gözlemliyoruz.. Misal süt ortalamamız bu işe ilk soyunduğumuz yıllarda, yani bu Islah Projesinden önce 2.8 kg. iken bugün 4.9- 5.0 kg.’lara kadar yükselmiş durumda. İşte bunlar hep doğru damızlık seçimi, isabetli seleksiyon ve sağlıklı gözlem başarısıdır. Ayrıca Halk Elinde Anadolu manda ıslah projesi dışında bir de 2016’da yine Bakanlığımızca Manda Islah Sistemi Projesi başlatıldı ve yetiştiricimiz düşünün ki bunların hepsinden ayrı ayrı kalemlerde desteklerini alıyor.
SORU: Bu destekleri biraz açmanızı rica edeceğim, hangi proje ve kalemlerde hangi destekler veriliyor yetiştiriciye?
CEVAP: 2009 yılı itibarıyla az önce bahsettiğim gibi ilk olarak Anaç Desteği başladı. 2018 yılı itibarıyla anaç manda başına 250 TL destek verilmektedir. Yine 2018 yılı anaç manda soy kütüğü desteklemesi anaç manda başına 400 TL olup, malak desteklemesi ise malak başına 150 TL’dir. Yine malak soy kütüğü desteklemesi de malak başına 400 TL olarak yetiştiricimize ödenmektedir. Anaç manda destekleme ödemesi yılda 1 dönem, malak destekleme ödemesi ise 2 dönem halinde yapılır. Geçtiğimiz yıl 1220 işletmede 9984 anaç manda için 2.545.930 TL ve aynı yıl 1. dönem için 897 işletmede 3946 malak için 1.384.100 TL ödeme yapılmıştır.
Bir diğer Projemiz olan Halk Elinde Hayvan Islahı Ülkesel Projesi, Anadolu Mandası Desteklemesi kapsamında ise; 2018 yılı anaç manda desteklemesi anaç manda başına 850 TL olarak gerçekleşirken, manda boğası desteklemesi de boğa başına 850 TL olmuştur. Proje kapsamında aynı yıl damızlığa ayrılan malak desteklemesi, malak başına 200 TL olup; 110 işletmeye 2918 manda ineği için 2.480.300 TL, 82 manda boğası için 69.700 TL ve 1.114 damızlığa ayrılan yavru için de 222.800 TL olmak üzere toplam 2.772.800 TL ödeme yapılmıştır.
SORU: Gerçekten önemli miktarda desteklerden bahsediyoruz, Devletimizin fedakârlığı ve sizin çalışmalarınızla yol almamak zaten imkânsız. Kızılırmak deltasının da bu anlamda olumlu etkileri var sanırım, ne dersiniz coğrafya bir şans mı?
CEVAP: Kesinlikle, Samsun’da bu işin bu kadar önde olmasının önemli bir sebebi de Kızılırmak Deltası’nın varlığıdır. Bildiğimiz üzere manda ıslak alanlara özgü bir hayvandır. Bu anlamda Deltada beslenme payı yüksek olduğu için Kızılırmak deltası, diğer adıyla Samsun’umuzun simgesi Kuş Cenneti önemli olup öte yandan Delta’nın da olmazsa olmazı ekolojik dengeyi sağlama açısından mandadır. Bu anlamda yaptığımız Projelerden İlimize ve yetiştiricilerimizin eline her yıl 8-9 milyon gibi önemli oranda bir parasal destek geçiyor. Bakanlık desteği, İl Müdürlüğü ile koordineli çalışma ve Büyükşehir Belediyemizin de katkılarıyla, bu ürünleri halkımıza sunarak markamızı oluşturma yolunda ilerliyoruz.
SORU: Ürünler demişken, dondurmanızı az önce şahit olduğumuz işletme açılışınızda tattık, enfesti. Dilerseniz biraz da diğer manda ürünlerinden bahsedelim, bu anlamda neleri sayabiliriz?
CEVAP: Evet, mandanın birincil ürünü manda sütüdür. Kuru madde oranı ve gıda değeri yüksek bir süttür ve dondurma imalatı yanında sütlü tatlıların yapımı ve pastanecilik için uygundur. Yan ürünler olarak da manda yoğurdu, manda tereyağı, manda kaymağı, manda peyniri sayabiliriz. Afyon kaymağının diyebiliriz ki adı vardır, çoğu zaman normal krema da bu isimle anılmaktadır. Oysa bizim manda kaymağımızın kalitesi yüksek olup, özellikle hediyelik kaymaklı Bafra lokumumuzla da iddialıyız. Bugün ben kendi işletmemde ortalama 6 kg. verim almaktayım, yetiştirici ortalaması 2.5 kg’lardan 5 kg’a kadar yükselmiş ve bu durumda da sütü ürünlere işleme ve Baf-Manda markamızla sahil kuşağında hem İlimizin tanıtımına katkıda bulunmakta ve hem de yetiştiriciye ek gelir sağlamaktayız. Manda, sütü dışında eti de kıymetli bir hayvandır. Manda eti sıfır kolesterol ve sıfır yağ içeriği yanı sıra lezzeti ile de peşin yargıları yıkmaktadır.
SORU: Başkanım, verdiğiniz bilgiler ve misafirperverliğiniz için teşekkür ediyoruz.
CEVAP: Ben teşekkür ederim, kendimizi ifade etme imkânı sunduğunuz için.
