Niye melezleme yapılır:

Soyada melezleme yapmaktaki amacımız , sonrasındaki beklenen açınımdan yararlanarak seleksiyona imkan sağlayacak varyasyon (yani bir nevi çeşitlilik) oluşturmaktır.

Uygun Ebeveyn Ne Demektir:

Bu amaçla, önce melezleme için uygun ebeveyn seçimi yapılır. Uygun ebeveynden kasıt, istenen özellikleri yeni bir çeşitte toplayabileceğine inanılan ve tercih edilen özelliklerin bir yada daha fazlasına sahip çeşittir. Örneğin, Sprite 87 soya çeşidi uzun boylu değildir, ancak kalın bir gövde yapısı ile yatmaya dayanıklılığı çağrıştıran bir çeşittir. Hem uzun boylu, hem gövde yapısı sağlam yeni bir çeşit elde etmek istiyorsak Sprite 87 yada bu özellikteki başka bir çeşit ile, uzun boylu bir çeşidi  melezleyerek ortaya çıkacak genotipler arasından amaca uygunları selekte etmek suretiyle belirli bir süreç sonunda istediğimiz özellikte çeşidi elde etmiş oluruz.

Ana yada Baba Ebeveyn seçerken Nelere Dikkat Edilir:

Ebeveyn seçiminden sonra; melezlemede ana olarak kullanılacak çeşit belirlenir. Ana olarak kullanılacak çeşidin, resesif (baskın olmayan, çekinik) morfolojik özellikler göstermesine dikkat edilir. Soyada melezlemelerde en çok yararlanılan resesif özellikler; gri tüy ve  beyaz çiçek yapısıdır. Ana olarak kullanılan ebeveyn çeşidin bu özelliklerden en az birine sahip olması ve baba olarak kullanılacak çeşidin de; baskın (mor çiçek, kahverengi tüy yapısı) özelliklerden birine sahip olması melezlemenin başarısını ölçebilmek açısından  açısından önemlidir.

Melezleme başarısı derken neyi anlatmak istiyoruz;

Yapılan işlemin yani arzu edilen döllemenin başarılı olduğunu yada başarısız olması durumunda kendine döllenmenin (bir başka deyişle kendilemenin) meydana gelişini anlama olayıdır ve bu durum ancak bir sonraki yıl materyali olan F1 de belli olur. Az sonra tekrar açıklayacağımız gibi, bir sonraki yıl çiçeklenme zamanında materyal incelenir; örneğin beyaz çiçekli bir çeşit üzerine mor çiçekli bir çeşit melezlenmişse melezlemeden sonraki yıl bitkilerin mor çiçekli olması beklenir. Beyaz çiçekli olanların başarısız melezleme yani kendileme olduğu anlaşılarak uzaklaştırılır. Bunun gibi mor çiçek beyaza, gövdedeki kahverengi tüy de griye baskındır, bu nedenle kendileme tespitini kolaylaştırmak amacıyla baskın özelliklere (en az birine) sahip ebeveyn çeşit baba yani dölleyici olarak kullanılır.

Kastrasyon nedir:

Ana ve baba ebeveynler belirlendikten sonra; ana olarak seçilen ebeveyn çeşit üzerindeki çiçekler bir cımbız yardımı ile kastre edilir. Kastrasyon işlemi; çiçeğin içindeki kendine döllemeyi sağlayan tozların uzaklaştırılması ve kendi tozları açısından bir sterilizasyon sağlanması olayıdır. Bu işlem daha çok günün nispeten erken saatlerinde yapılmalıdır. Daha sonra, baba olarak belirlenen ebeveynden alınan çiçeklerin tozları yine cımbızlar yardımı ile daha önce kastre edilen ana çeşidin her bir çiçeğine sürülür yada bulaşması sağlanır.

Melezleme Sırasında Başka Nelere Dikkat Edilecek :

Bu işlemin yapıldığı bütün çiçeklerin etiketlenmesiyle,  oluşturulan  kombinasyon bilgilerinin sağlamlaştırılması ve çıkabilecek her türlü karışıklığın önlenmesi sağlanmış olur. Ayrıca kullanılan cımbızlar her bir çeşit değiştirildiğinde alkole batırılarak sterilize edilir. Böylelikle bir önceki çeşidin tozlarından tamamen arınması sağlanarak, muhtemel başka karışıklıkların önüne geçilmiş olunabilir.

Melezleme sonrasında, hasat zamanı alınan etiketli tohumlar her bir kombinasyon bir kese kağıdında olmak üzere bir araya getirilir. Bir sonraki yıl normalden daha geniş ekim aralıkları ile ekilen tohumlar artık F1 olarak adlandırılır ve bunların içindeki başarısız melezler çiçeklenme döneminde tüy ve çiçek renkleri yardımı ile kolaylıkla tespit edilebilir. Bu tespit işleminden sonra başarısız melezler elemine edilir. Kalanlar (yani bir önceki yıl başarılı olarak melezlenenler)  her bir bitki tohumları ayrı ayrı olacak şekilde etiketleriyle birlikte kese kağıtlarına konulur ve bir sonraki yıl tek bitki sıralarına ekilir. Bu aşamadan sonra yani f2 aşamasında seleksiyon işlemine başlanır.

İstenen  özellikteki bitkilerin seçilmesi anlamına gelen seleksiyon durulma sağlanıncaya kadar sürdürülür. Melezlemeyi de içine alan bütün bu ıslah süreci soyada toplam 13 yıldır.

Kombinasyon nedir:

Kombinasyon yeni bir ıslah materyalinin hangi iki  ( yada daha fazla çeşidin) melezlemesiyle oluşturulduğunu gösteren ebeveyn bir araya gelişidir. Örneğin; Macon ve Savoy soya çeşitleri melezlenmiş olsun, bu demektir ki ortaya çıkan kombinasyon Macon ve Savoy un özelliklerini kendisinde toplamış yeni bir ıslah materyalidir ve Macon x Savoy şeklinde gösterilir. Bu demektir ki Macon ilk önce yazıldığı için ana olarak kullanılan çeşittir ve Savoy dan alınan tozlarla tozlanmıştır, bir nevi kimlik gibidir.

Hatice Olgun/

haticeolgun2@gmail.com